Dutch Birding volume 25 (2003) no 1

Herkenning van Witkopgors

Klik hier voor geluiden en sonagrammen.

In dit artikel wordt de herkenning van Witkopgors Emberiza leucocephalos besproken (met name in vergelijking met Geelgors E citrinella), hoofdzakelijk gebaseerd op studie van overwinterende Witkopgorzen in Toscane, Italië, in 1995-2002. Witkopgors is een regelmatige dwaalgast vanuit Siberië naar West-Europa, met name in de herfst en winter en overwinteren vindt in kleine aantallen plaats in Noord-Italië. Binnen het West-Palearctische gebied is de soort verder een dwaalgast en alleen in Israël een zeldzame wintergast. Dit artikel behandelt achtereenvolgens grootte en bouw, zang en roep, onderscheid tussen vrouwtje Witkopgors en vrouwtje Geelgors en het probleem van hybriden Witkopgors x Geelgors. Het artikel eindigt met gedetailleerde beschrijvingen van de verschillende kleden, ingedeeld naar geslacht en leeftijd.
Verschillen in grootte en bouw zijn klein en van beperkte waarde in het veld. Witkopgors is vaak iets groter dan Geelgors met een iets langere staart. Verder zijn er subtiele verschillen in handpenprojectie, kopvorm en snavelvorm. Vergeleken met Cirlgors E cirlus, waarmee Witkopgorzen vaak samen worden gezien in Italië, is Witkopgors duidelijk groter en langstaartiger.

Er is weinig verschil in vocalisaties tussen Witkopgors en Geelgors; de verschillende roepen van Witkopgors zijn meestal iets hoger maar dit is alleen bij directe vergelijking vast te stellen. Subtiele verschillen in zang zijn wel vastgesteld maar nog onvoldoende onderzocht; daarnaast worden eventuele verschillen 'vertroebeld' door de variatie die met name de zang van Geelgors kent over het uitgebreide verspreidingsgebied van deze soort.

Het lastigste determinatieprobleem betreft het onderscheid tussen eerste-winter vrouwtjes Witkopgors en Geelgors en tussen adulte vrouwtjes Witkopgors en Geelgors zonder zichtbaar geel in het verenkleed (waarbij het bestaan van het laatste type evenwel niet onomstotelijk vaststaat). De belangrijkste verschillen zijn aanwezig in de tekening van de kop, snavel, onderdelen, vleugel, stuit en staart. De aanwezigheid van geel in deze veerpartijen duidt op Geelgors (of op een hybride); Geelgors vertoont altijd enig geel op de ondervleugeldekveren en in de rand van de slagpennen (met name van de buitenste handpen). De toppen van de middelste dekveren die in vers kleed een smalle vleugelstreep vormen zijn witter bij Witkopgors en meer geelachtig of zeemkleurig bij Geelgors. Witkopgors vertoont meer wit in de buitenste staartpennen dan Geelgors. De kleur van de onderdelen (met name de onderbuik) en van de lichte schubtekening op de stuit is wit bij Witkopgors en meer vuilwit tot geelachtig bij Geelgors. De ondersnavel is vaak meer vleeskleurig bij Witkopgors en blauwgrijs bij Geelgors.

Naast de herkenning van onvolwassen vrouwtjes vormt het 'hybrideprobleem' het grootste struikelblok bij het op naam brengen van Witkopgorzen. Hybridisatie treedt veelvuldig op waar de broedgebieden overlappen en hybriden kunnen overal worden aangetroffen waar zuivere Witkopgorzen zijn vastgesteld. Bij mannetjes zijn vaak duidelijke kenmerken van beide oudersoorten zichtbaar, met name in de kop- en borstekening. Bij onvolwassen vogels en vrouwtjes duidt de aanwezigheid van gele tekening, met name in de randen van de slagpennen en op de ondervleugel, op een hybride herkomst. Overigens is er door het veelvuldig voorkomen van hybridisatie tussen beide soorten sprake van een vermenging ('vervuiling') van de genenpolen ('gene flow') en hoeft de aanwezigheid van kenmerken van de ene soort in het verenkleed van de andere soort niet zonder meer op een (eerste-generatie) hybride herkomst te duiden. Bij overwegend zuivere vogels van de ene soort met een beperkte invloed van de andere soort is het een kwestie van definitie of deze vogels als 'hybride' beschouwd moeten worden of als 'niet 100%-zuiver' exemplaar van de in uiterlijke kenmerken dominante soort.

Bij de gedetailleerde kleedbeschrijvingen is een selectie van foto's opgenomen waarin de verschillende kleden worden geïllustreerd, waaronder een aantal hybriden Witkopgors x Geelgors.

Daniele Occhiato, Via dell'Argingrosso 139/7B, 50142 Firenze, Italy
danibabitiscalinet.it