Dutch Birding volume 33 (2011) no 2

Historie, status en verspreiding van Andalusische Vechtkwartel in de WP

Vechtkwartels Turnicidae vormen een familie die traditioneel verwant werd geacht met kraanvogels Gruidae en rallen Rallidae. Tevens vertonen ze enige gelijkenis met kwartels Coturnix (Phasianidae). Recent moleculair genetisch onderzoek heeft echter uitgewezen dat vechtkwartels een aparte tak vormen binnen de orde van waadvogels Charadriiformes en het nauwst verwant zijn aan onder meer meeuwen Laridae, alken Alcidae en vorkstaartplevieren Glareolidae. Bij alle vechtkwartels is de bij de meeste vogelsoorten gebruikelijke rol van de geslachten omgedraaid: vrouwtjes zijn groter en feller gekleurd dan mannetjes, zingen en nemen het voortouw bij territoriumgedrag en balts.
In dit artikel worden historie, status en verspreiding van Vechtkwartel Turnix sylvaticus in het West-Palearctische gebied (de WP) besproken aan de hand van uitgebreid literatuur-, museum- en veldonderzoek in 1995-2010. Het gaat daarbij om de ondersoort T s sylvaticus (Andalusische Vechtkwartel) die oorspronkelijk voorkwam in kustgebieden van Noordwest-Afrika en Zuid­west-Europa maar die aan het begin van de 21e eeuw leek te zijn uitgestorven. De vermoedelijke verspreiding in de 19e eeuw en de huidige verspreiding worden weergegeven in respectievelijk figuur 4 en 5. De historische verspreiding en het eventuele uitsterven worden besproken voor Italië (alleen Sicilië, laatste in 1913), Spanje (misschien nog aanwezig), Portugal (laatste in 1940), Libië (laatste mogelijk in 1967), Tunesië (laatste in 1985), Algerije (waarschijnlijk nog aanwezig) en Marokko (nog aanwezig; zie figuur 6). De enige plek in de WP waar nog met zekerheid een populatie blijkt voor te komen is de Doukkala-regio langs de Atlantische kust van Marokko. Uit dit gebied worden foto's gepresenteerd van exemplaren in het veld en op het nest, van een nest met eieren, van een pasgeboren jong, van vogels in de hand (onder meer in directe vergelijking met Kwartel C coturnix), van pootafdrukken (met karakteristieke symmetrische 'drietand'), van uitwerpselen (met typische groene kleur) en van het biotoop. Figuur 3 toont balgen van exemplaren die in het oorspronkelijke verspreidingsgebied in de WP zijn verzameld (Algerije, Iberisch Schiereiland en Sicilië); in figuur 2 is het verschil in formaat te zien tussen Andalusische Vechtkwartels uit Zuid-Spanje en exemplaren van de ondersoort T s lepurana (Afrikaanse Vechtkwartel uit Namibië). Er bestaat hoop dat Anda­lusische Vechtkwartel nog voorkomt in Noord-Marokko, Noord-Algerije en Zuid-Spanje (provincies Cádiz en Huelva).
Vechtkwartels zijn moeilijk waar te nemen. Ze leven in dichte, lage vegetatie en bij verontrusting vliegen ze niet graag op maar lopen weg of drukken zich. De vrouwtjes kunnen de hele dag door zingen met een diep, laag, langgerekt hoe, als een verre en moeilijk te localiseren misthoorn, met grote tussenpozen herhaald, soms samen met andere vrouwtjes, en de zangactiviteit is groter na warme nachten dan gedurende koud weer. Deze zang werd voornamelijk vastgesteld van maart tot augustus (maar ook nog tot in oktober). Aanvankelijk werd gedacht dat voor het opsporen van de soort het luisteren naar zingende vrouwtjes en afspelen van geluid de beste methoden zouden zijn. Daarnaast werden andere zoekmethodes uitgeprobeerd zoals het gebruik van vallen en van honden die speciaal voor de jacht op Kwartels en Houtsnippen Scolopax rusticola waren getraind. Uiteindelijk bleek dat de vrouwtjes niet hoorbaar op het afspelen van geluid reageerden en dat het zoeken naar sporen (pootafdrukken, veren en uitwerpselen) de meest effectieve zoekmethode was.

Carlos Gutiérrez Expósito, Doñana National Park, Centro Administrativo El Acebuche, 21760 Matalascañas, Spain
(carlos.gutierrez.exposito.ext@juntadeandalucia.es)
José Luis Copete, c/o Martínez de la Rosa 27 Pral 3a, 08012 Barcelona, Spain
(jlcopetetelefonica.net)
Pierre-André Crochet, CNRS-UMR 5175 Centre d'Ecologie Fonctionnelle et Evolutive, 1919 Route de Mende, 34293 Montpellier cedex 5, France
(pierre-andre.crochetcefe.cnrs.fr)
Abdeljebbar Qninba, Centre d'Etude des Migrations d'Oiseaux, Département de Zoologie et Ecologie Animale Institut Scientifique, Avenue Ibn Battota, BP 703, 10106, Agdal, Rabat, Morocco
(qninbaisrabat.ac.ma)
Héctor Garrido, Reserva Biológica de Doñana, 21760 Matalascañas, Huelva, Spain
(h.gcsic.es)