Dutch Birding volume 33 (2011) no 2

Variatie in keeltekening bij Kwartels gevangen in Nederland en vermeende invloed van hybridisatie met Japanse Kwartel

In dit artikel worden de resultaten gepresenteerd van het ringen van Kwartels Coturnix coturnix in Noord-Holland vanaf 2000. De hoogste aantallen zijn gevangen op de ringbaan Vrs Van Lennep bij Bloemendaal (432 exemplaren in 2000-10; tabel 1) en kleinere aantallen op de ringbanen van Castricum (105 in 2000-10) en Zandvoort (77 in 2000-10; tabel 2). Vogels worden gevangen van eind april tot medio juni, met de piek eind mei, vooral in perioden met warm weer en oostenwind. De meeste exemplaren die worden gevangen betreffen tweede-kalenderjaar mannetjes. De nadruk in dit artikel ligt op het documenteren en illustreren van de variatie in keelpatronen, vooral bij mannetjes. De variatie is bekend uit de literatuur (zie figuur 2) maar is niet eerder uitgebreid geïllustreerd aan de hand van foto's (figuur 3-6).
In de tekst worden de gegevens vermeld van zes exemplaren die in Bloemendaal zijn geringd en elders zijn gecontroleerd en van drie exemplaren die elders waren geringd en te Bloemendaal zijn gecontroleerd. Een bijzonder fenomeen is dat af en toe juveniele exemplaren worden gevangen die eerder in het voorjaar in Noord-Afrika of Zuid-Europa uitgebroed moeten zijn en dus binnen enkele maanden na het uitbroeden al lange trek­bewegingen naar het noorden maken; in medio 2009 werden bijvoorbeeld zes van dergelijke vogels gevangen.
Omdat soms wordt gesuggereerd dat de hoeveelheid roodbruin in de keeltekening een indicatie zou kunnen zijn voor hybride invloed van Japanse Kwartel C japonica, die sinds de jaren 1950 als uitgezette en verwilderde soort (ook broedend) in Zuid-Europa voorkomt, is onderzoek gedaan naar de variatie in vleugellengte en gewicht (Japanse heeft iets kortere vleugels en is gemiddeld iets lichter in gewicht). Van in totaal 394 geringde Kwartels worden de frequentieverdeling van de vleugellengtes (figuur 1) en de gemiddelde vleugellengte en het gemiddelde gewicht naar geslacht gegeven (tabel 3). Alle bij Bloemendaal gevangen exemplaren uit 2000-09 met een vleugellengte van minder dan 107 mm (de ondergrens voor Kwartel) staan vermeld in tabel 5 en zouden van hybride herkomst kunnen zijn. Dit soort conclusies wordt bemoeilijkt door het gegeven dat uitgezette Japanse Kwartels relatief zware exemplaren zijn omdat de soort in gevangenschap is gedomesticeerd tot een type met een groter gemiddeld gewicht. De meeste uitzettingen (voor de jacht) vonden of vinden plaats in Italië (vanaf 1953) en verder in Frankrijk, Spanje en Oost-Europa (vanaf jaren 1970). Bij deze uitzettingen ging het veelal om gekweekte hybriden van Kwartel en Japanse Kwartel en de aantallen uitgezette exemplaren konden vermoedelijk oplopen tot 10 000-en of zelfs 100 000-en per jaar. Als verwilderde broedvogel is Japanse Kwartel in Italië echter in de jaren 2000 uitgestorven.
In het kader van dit artikel is balgenonderzoek gedaan om te bepalen of verschillen in keeltekening aanwezig waren bij Kwartels die in het begin van de 20e eeuw (1909-18) in Nederland en België zijn verzameld (voordat Japanse Kwartel werd geïntroduceerd in Zuid-Europa) en uit midden jaren 1970 (1976) toen Japanse op grote schaal werd uitgezet en hybridisatie kon optreden. Hoewel het aantal onderzochte balgen klein was, leverde dit onderzoek geen aanwijzingen op dat het aantal 'roodkelige' exemplaren in de tweede periode hoger lag dan in de eerste (tabel 4). De stelling dat de variatie in keeltekening voor wat betreft de roodbruine varianten te danken is aan hybride invloed van Japanse is dus (nog) niet bewezen. Uit de literatuur blijkt bovendien dat 'roodkelige' Kwartels ook voor het midden van de 20e eeuw bekend waren.
Hybridisatie van Kwartel met Japanse Kwartel is bewezen aan de hand van DNA-onderzoek bij gevangen exemplaren en er moet dus wel rekening mee gehouden worden dat dit fenomeen invloed kan hebben op het uiterlijk en de biometrie van Kwartels in Nederland. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de verschillende publicaties die ingaan op de verspreiding en aantallen van Japanse Kwartels in Zuid-Europa en de bedreiging die genetische vermenging met Kwartels volgens verschillende auteurs kan opleveren voor Kwartel­populaties, bijvoorbeeld doordat de trekdrang afneemt.

Enno B Ebels, Joseph Haydnlaan 4, 3533 AE Utrecht, Netherlands
(ebelswxs.nl)
André van Aken, Adriaan Pauwlaan 3B, 2101 AH Heemstede, Netherlands
(andrevanakenplanet.nl)
Han Buckx, Brederolaan 15, 2106 AA Heemstede, Netherlands
(han.buckxplanet.nl)
Chris van Deursen, WP Speelmanlaan 8, 2111 WZ Aerdenhout, Netherlands
(c.vandeursenplanet.nl)