Dutch Birding volume 25 (2003) no 1

Hybridisatie tussen Geelgors en Witkopgors in Rusland

Hybridisatie tussen Witkopgors Emberiza leucocephalos en Geelgors E citrinella is een van de weinige bestudeerde voorbeelden waarbij relatief grootschalige hybridisatie niet heeft geleid tot een samensmelten van twee soorten. Hoewel hybriden tussen beide voorkomen, blijven ook de moedersoorten Witkopgors en Geelgors als zodanig herkenbaar. Het spectrum van pure Geelgors via hybriden tot pure Witkopgors kan worden samengevat in een hybride index (HI). Deze HI wordt afgeleid door voor ieder individu op drie kenmerken in het verenkleed te scoren, namelijk de algemene achtergrondkleur van de lichaamsveren (score tussen 0 en 15), de mate van aanwezigheid van een kastanjebruine 'snorstreek' (score tussen 0 en 7), en de mate van aanwezigheid van kastanjebruin op de teugel en rondom het oog (score tussen 0 en 7). Optelling van de aparte scores leidt tot een waarde voor de HI per individu. De laagste score (0) voor de HI geeft dan een pure Geelgors aan, de hoogste score (30) een pure Witkopgors. Individuen met een score van 1-3 en 26-29 lijken erg op respectievelijk Geelgors en Witkopgors (in het laatste geval bijvoorbeeld Witkopgorzen die geel aan de handpennen vertonen). Vogels met een intermediair gekleurd verenkleed worden gele hybriden genoemd als zij een HI score hebben van 4-14 (en dus meer invloeden hebben van Geelgors) terwijl witte hybriden een score van 15-25 hebben (en meer invloed hebben van Witkopgors).

In de loop van de tijd hebben zowel Witkopgors als Geelgors hun verspreidingsgebied uitgebreid: Geelgors naar het oosten en Witkopgors naar het noorden en westen. Dit heeft tot gevolg gehad dat hun broedgebieden nu overlappen. Aangezien beide soorten in dezelfde biotopen voorkomen, kan hybridisatie meer dan ooit plaatsvinden.

Door het verenkleed van mannetjes te onderzoeken en de HI van ieder individu te scoren, werd vastgesteld dat in Siberië een afname oostwaarts zichtbaar is van de invloed van Geelgors. Dit is duidelijk in zowel een afnemend percentage van gele hybriden in de populatie, als in een afnemende gemiddelde HI.

Hoewel hybridisatie plaatsvindt tot in de Baikalregio en hybriden vruchtbaar blijken, kunnen Geelgors en Witkopgors nog steeds als twee soorten worden beschouwd. De duidelijke verschillen in verenkleed lijken in eerste instantie voldoende om als soortbarrière te dienen. Echter, in de loop van de vorige eeuw is het aantal hybriden op een aantal locaties van West- naar Oost-Siberië wel toegenomen ten opzichte van pure vogels.

Het belang van verschillen in zang in de mate van hybridisatie tussen de twee soorten is ook onderzocht. Van de Geelgors worden drie zangtypen onderscheiden, afhankelijk van hoe het zangtype eindigt. Het aandeel van gezongen zangtypen per locatie kan sterk verschillen: op sommige locaties komt een van de drie zangtypes zelfs niet voor. Buiten het gebied van overlap lijken Witkopgorzen duidelijk anders te zingen dan Geelgorzen. Echter, binnen het gebied van overlap lijkt de zang van Witkopgors erg op die van Geelgors. Verschillen in zang tussen de twee soorten lijken dus niet zo groot dat zang dient als een isolerende factor. Zo blijkt het soms goed mogelijk om de ene soort te lokken met de zang van de andere soort.

Het lijkt er dan ook op dat op lange termijn zowel verschillen in zang als verenkleed onvoldoende zijn om een totale samensmelting van Witkopgors en Geelgors tegen te gaan. Omdat er ook geen grote verschillen lijken te zijn in gedrag en biotoopkeuze, staat niets een volledige samensmelting op lange termijn van beide soorten in de weg. Illustratief is dat de oostelijke ondersoort van Geelgors E c erythrogenys wellicht beter is op te vatten als een product van deze samensmelting dan als een aparte ondersoort.

Eugeny N Panov, Institute of Ecology and Evolution, Leninsky Prospect 33, 117071 Moscow, Russia
sevinorc.ru
Alexander S Roubtsov, State Darwin Museum, Vavilova 57, 117292 Moscow, Russia
alexrubdarwin.museum.ru
Dmitry G Monzikov, Institute of Ecology and Evolution, Leninsky Prospect 33, 117071 Moscow, Russia
sevinorc.ru